Էվկլիդես

       Էվկլիդես - հին հույն մաթեմատիկոս, ում աշխատություններն են կանգնած ժամանակակից երկրաչափության հիմքում։ Ապրրել է մ.թ.ա. 4-րդ դարում: Նա ծնվել է Աթենքում, Պտղոմեոս Առաջինի ժամանակներում։ Թագավորի հրավերով Ալեքսանդրիա մեկնելուց հետո Էվկլիդեսը հիմնում է մաթեմատիկական դպրոց, երբ արդեն հույն մաթեմատիկոսները հավաքել էին երկրաչափական փաստերի հսկայական պաշար։ Սակայն այդ պաշարը դեռևս բավարար չէր դասավանդելու համար։ Այդ հանգամանքից ելնելով՝ Էվկլիդեսը գրում է իր առաջին աշխատությունը՝ «Սկզբունքները»։

Էվկլիդեսի գրչին պատկանում են մի շարք այլ աշխատություններ, որոնցից են.

1.   «Data»-ն, որը սերտ կապված է «Սկզբունքների» հետ.

2.   «Պատկերների տրոհման մասին», որից պահպանվել է միայն արաբերեն թարգմանության մի մասը, և որը պատմում է պատկերների՝ հավասար կամ տրված հարաբերությամբ 2 կամ ավելի մասերի բաժանման մասին.

3.   «Phaenomena»՝ նվիրված տարածական երկրաչափությանը և աստղագիտությանը։

4.   «Կոնական հատույթներ»

      VII դարում Էվկլիդեսի հիմնական աշխատությունը՝ «Սկզբունքները» Անանիա Շիրակացին թարգմանել է հայերեն։ Նույն աշխատությունը XVII դարում թարգմանել է մանկավարժ, մատենագետ Գրիգոր Րաբունապետ Կեսարացին։ Այդ ամբողջական թարգմանությունը հասել է մեր օրերը։

           «Սկզբունքները» Էվկլիդեսի ամենակարևոր աշխատությունն է։ Այն կազմված է 13 հատորներից, որոնցից առաջինն ամբողջովին նվիրված է եռանկյուններին և վերջիններիս հատկություններին, 2-րդում տրվում են բազմանկյունը հավասարամեծ քառակուսի դարձնելու մեթոդներ, 3-րդը շրջանագծերի մասին է, 4-րդը՝ ներգծյալ և արտագծյալ բազմանկյունների, 5-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ և 10-րդ գլուխներում բերվում է համեմատականությունների երկրաչափական շարադրանքը, 6-րդը նվիրված է նմանություններին, իսկ վերջին 3-ը՝ տարածաչափությանը։ «Սկզբունքները» ստացավ տրամաբանական այնպիսի շարադրանք, որն իր ապրած երկու հազարամյակներում ի զորու չեղավ գերազանցել ոչ ոք։ Այս աշխատությունն իր հազարամյակների պատմության ընթացքում ստացել է բազում մեկնաբանություններ, որոնցից առաջինը ներկայացնում է Հին Հունաստանում մաթեմատիկայի պատմական զարգացման կարևորագույն փաստերը։ Դարեր շարունակ «Սկզբունքները» եղել է երկրաչափության միակ դասագիրքն աշխարհում, իսկ այսօր, չնայած, որ սակավաթիվ երկրներում են դասավանդում այդ գրքով, երկրաչափության բոլոր դասագրքերի հիմքում շարունակում է կանգնել հենց «Սկզբունքները»։

            Այդ Էվկլիդոսի մասին կան շատ պատմվածքներ և լեգենդներ: Առավել հայտնի լեգենդներից մեկը հասել է մեզ Արքիմեդի շնորհիվ: Մի օր թագավոր Պտղոմեոսը որոշել է ուսումնասիրել երկրաչափությունը Էվկլիդեսի «Սկզբունքներով»: Սակայն նա շատ է դժվարացել: Պտղոմեոսը դիմել է Էֆկլիդեսին թե կա արցյոք մի այլ մեթոդ երկրաչափություն սրվորելու:

 Էվկլիդեսը պատասխանել է հայտնի արտահայտությամբ. «Երկրաչափությունում չկան թագավորական մեթոդներ»:

            Մեկ անգամ Էվկլիդեսի աշակերտներից մեկը հարցրեց նրան թե ինչ շահ կստանա երկրաչա-փությունը ուսումնասիրելուց: Էվկլիդեսը կանչեց իր ծառային և ասաց, որպիսզի նա տա աշակերտին երեք հույնական դրամ: «Վերցրու այս գումարը, եթե քեզ գիտության մեջ միայն շահն է հետաքր-քրում»- ասաց Էվկլիդեսը: