Նիտրատային աղեր

Աղեր կոչվում են այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են մետաղի կատիոններից և որևէ թթվային մնացորդի անիոններից։ Բոլոր աղերը բյուրեղական նյութեր են։

Ազոտական թթվի աղերը կոչվում են նիտրատներ: Բոլոր նիտրատներն անկայուն են և շիկացնելիս քայքայվում են։ Նիտրատի քայքայման արգասիքները կախված են էլեկտրաքիմիական շարքում մետաղի գրաված դիրքից։

{\displaystyle {\mathsf {MeNO_{3}\longrightarrow MeNO_{2}+O_{2}}}}  2KNO₃ = 2KNO₂ + O₂ (եթե մետաղը գտնվում է Mg-ից ձախ)

{\displaystyle {\mathsf {MeNO_{3}\longrightarrow MeO+NO_{2}+O_{2}}}}2Mg(NO₃)₂ = 2MgO + 4NO₂ + O₂;

2Cu(NO₃)₂ = 2CuO + 4NO₂ + O₂.

 (եթե մետաղը գտնվում է Mg-ից մինչև Cu-ը ներառյալ)

{\displaystyle {\mathsf {MeNO_{3}\longrightarrow Me+NO_{2}+O_{2}}}}Hg(NO₃)₂ = Hg + 2NO₂ + O₂;

2AgNO₃ = 2Ag + 2NO₂ + O₂.

 (եթե մետաղը գտնվում է Cu-ից աջ)

Նիտրատ իոնը՝ NO₃^-, ասել է թե՝ նիտրատները հայտնաբերում են հետևյալ կերպ։ Ենթադրվող աղին խառնում են պղնձի փոշի և ազդում խիտ ծծմբական թթվով։ Տաքացման պայմաններում գոյացող գորշ գազի(NO₂) առաջացումը կվկայի նիտրատի առկայության մասին։  

          Ամոնիումի նիտրատ (ամոնիումային սելիտրա), քիմիական բանաձևն է NH₄NO₃, ազոտական թթվի աղերից է։ Առաջին անգամ ստացել են Գլաուբերում, 1659 թվականին: {\displaystyle {\mathsf {2KNO_{3}+H_{2}SO_{4}\longrightarrow K_{2}SO_{4}+2HNO_{3}}}}

 Սպիտակ բյուրեղային նյութ է։ Հալվում է 169,6 °C ջերմաստիճանում, այս ջերմաստիճանից ավելի բարձր տաքացնելիս, սկսվում է նյութի անընդհատ քայքայում, իսկ 210 °C ջերմաստիճանում ընդհանում է ամբողջական քայքայում ։ Եռման ջերմաստիճանը 235 °C է։ Մոլեկուլային զանգվածը 80,04 զ.ա.մ. է^[5][6]։ Ամոնիումի նիտրատ հիմնականում ստանում են ազոտական թթվի և անջուր ամոնիակի փոխազդեցությունից։

         Արծաթի նիտրատ, AgNO₃, ազոտական թթվի արծաթային աղը։ Արծաթի նիտրատը լավ լուծվում է ջրում (100 գ ջրում՝ 69, 5 գ, 20 °C–ում), սպիրտում, ացետոնում, քացախաթթվում և այլն։ 300°С–ում քայքայվում է՝ առաջացնելով արծաթ, ազոտ, թթվածին և ազոտի օքսիդներ։ Օրգանական խառնուրդներ չպարունակող արծաթի նիտրատը լույսից չի քայքայվում։ Ջրածինը և այլ վրականգնիչներ արծաթի նիտրատի լուծույթից անջատում են արծաթ, իսկ հալոգենները՝ արծաթի համապատասխան հալոգենիդներ։ Արծաթի նիտրատը ստանում են արծաթի և ազոտական թթվի փոխազդմամբ։ Արտադրական արծաթի նիտրատը սովորաբար պարունակում է պղինձ։ Օգտագործվում է արծաթի մյուս միացությունների, լուսանկարչական նյութերի, հայելիների պատրաստման և արծաթապատման համար, նաև քիմիական անալիզում և բժշկության մեջ որպես հականեխիչ և դաբաղող նյութ («լյապիս»)։

        Կալիումի նիտրատ (կալիումական սելիտրա, հնդկական սելիտրա), անօրգանական միացություն, ազոտական թթվի կալիումական աղը։ Քիմիական բանաձևն է $${\displaystyle KNO_{3}} ։ Բյուրեղային վիճակում անգույն նյութ է, չթռչող, հեշտ ջուր խլող, անհոտ։ Կալիումի նիտրատը լավ է լուծվում ջրում։ Գործնականում կենդանի օրգանիզմների համար թունավոր չէ ։ Բնության մեջ հանդիպում է նիտրոկալիտ հանքանյութի ձևով։ Խոշորագույն հանքերից մեկը գտնվում է Արևելյան Հնդկաստանում, այստեղից էլ առաջացել է երկրորդ անվանումը՝ հնդկական սելիտրա։ Շատ քիչ քանակությամբ պարունակվում է բույսերում և կենդանիներում։

Այսօր կալիումի նիտրատի հիմնական մասն օգտագործվում է թանկարժեք պարարտանյութերի ստացման համար։ Կիրառվում է էլեկտրավակուումային արդյունաբերության և օպտիկական ապակու ստացման համար։ Հալույթը հաճախ օգտագործում են լաբորատորիաներում էլեկտրոլիզի միջոցով մետաղական կալիում ստանալու համար։ Օգտագործվում է որպես ուժեղ օքսիդիչ մետաղարտադրությունում։ Օգտագործվում է որպես սննդային հավելում՝ E252։

         Ցեզիումի նիտրատ, ալկալիական մետաղ ցեզիումի և ազոտական թթվի աղը՝ CsNO₃ բանաձևով։ Ունի անգույն հիդրոսկոպիկ փոշիներ՝ անհոտ։ Առաջացնում է բյուրեղահիդրատներ։